Водны турысцкі маршрут па рэках Свіслач і Бярэзіна
Працягласць - 70 км
Працягласць - 3 дні
г. Асіповічы – п. Сасновы – в. Лапічы – в. Азярышча – в. Зборск – в. Верайцы – в. Смык – в. Вязье – в. Паташня – в. Нечыя – в. Свіслач -
в. Углата - р.п. Ялізава – в. Чучае – в. Краснае
Легенда нашай мясцовасці
Доўга плыла - апальная вялікая кіеўская княгіня Рагнеда са сваім малалетнім сынам Ізяславам на чаўнах - спачатку па р. Дняпро, потым па р. Бярэзіна, а далей па р.Свіслач да самых Полацкіх земляў.
Д. Свіслач размешчана паблізу тэрыторыі міжрэчча: дзе сустракаюцца рэкі Свіслач і Бярэзіна. У тыя далёкія часы тут ужо было ўмацаванае селішча, пры выглядзе вялікай колькасці незнаёмых чоўнаў, лучнікі абстралялі чаўны Рагнеды…*(Спасылка Паданне Рагнедзе) 1 дзень г. Асіповічы – п. Сасновы – в. Лапічы – в. Азярышча – в.
Зборск
– в. Верайцы -
в. Смык - в. Вяззе (20 км)
Участак г. Асіповічы - п. Сасновы пераадольваем на аўтамабільным транспарце, разгрузку плаўсродкаў праводзім ля аўтамабільнага маста на правым беразе р. Свіслач каля будынку Цэльскага лясніцтва. Першы пункт нашага маршруту ж/д мост цераз раку. У пачатку XX ст. па гэтай чыгунцы цэлымі саставамі вывозіўся лес з уладанняў Радзівілаў у Еўропу. На ўчастку ракі ад п. Сасновы да в. Лапічы размясціліся шматлікія гняздоўі лебедзяў, вы зможаце пакарміць іх прама з рук.
Д. Лапічы - тут у 1944 г. 17-ая танкавая брыгада фарсіравала раку і на працягу 3-х дзён вяла бой з нямецкай дывізіяй. На правым беразе ракі ў раёне Прытыкі захавалася наша лінія абароны. На ўсходняй ускраіне вёскі, каля вусця рэчкі Лапка, у эпоху Кіеўскай Русі размясцілася гарадзішча ранняга Жалезнага веку, умацаванае падковападобным ровам і валам. Вышыня над узроўнем ракі 8-10 м. Памеры пляцоўкі 90х90 м. Вал вышынёй да 2 метраў.
Тут жа можна адпачыць і заняцца рыбалкай на базе адпачынку «Лапічы» ПВУП «Сезон палявання».
Д. Азярышча парадуе чыстай празрыстай вадой са сваіх крыніц. Паспрабуйце не прапусціць «птушыны кірмаш» на правым беразе ракі насупраць в. Азярышча. Тут на вялікіх соснах размясціліся сотні гнёздаў жураўлёў і чапль. На беразе вадасховішча размясціліся некалькі невялікіх вёсачак, дзе можна спыніцца на невялікі прывал і пасядзець з вудай на мастках.
Д. Зборск. Гарадзішча ў вёсцы на стрэлцы мыса, які ўтвораны р. Свіслач (левы бераг) і ручаём ва ўрочышчы Замак. Складаецца з двух пляцовак: - вялікая пляцоўка, амаль круглая, дыяметрам 60 м і меншая пляцоўка памерам 26х17 м, іх раздзяляе вал вышынёй 2 м і шырынёй да 15 м.
Д. Смык. Гарадзішча III - IV стст., VI - VII стст. і Х - ХI стст. за 3 км на паўночны захад ад вёскі, на мысе, які ўтвораны р. Свіслач і р. Жужлянкай. Пляцоўка трохкутнай формы, памеры 100х130 м. У раёне в. Вязе разбіваем лагер на начлег на беразе ракі. Д. Вяззе з ХVI ст. уваходзіла ў склад Свіслацкай воласці Мінскага павета Вялікага княства Літоўскага. У 1895 г. некаторы час тут разам з маці жыў будучы беларускі паэт Максім Багдановіч. Таксама вёска вядома сваёй ГЭС, якая пачала працаваць у 1953 г. Гэта самая буйная гідраэлектрастанцыя ў Беларусі.
2 дзень
в. Вяззе – в. Паташня – в. Нячые – в. Ліпень – в. Усціж – в. Свіслач (29 км)
У в. Вяззе праводзім абнос судоў уздоўж плаціны, і можна працягваць шлях па р. Свіслач. Адразу за мастом злева пачынаюцца сажалкі рыбгаса "Вяззе".
Далей па маршруце в. Ліпень, радуе вока незвычайна прыгожай прыродай. Каля вёскі ва ўрочышчы Стараселле знаходзіцца археалагічны помнік - селішча брантараўскай культуры (VI-VIII стст.) і эпохі Кіеўскай Русі (X-XII стст.). Рака пятляе сярод маляўнічых берагоў зарослых лесам на шляху - в. Усціж. Каля яе 2 археалагічныя помнікі - паселішча (адносіцца да I тыс.) і курганны могільнік (мае 2 насыпы, належаў дрыгавічам).
Д. Усціж размясцілася на беразе р. Свіслач на старыцы ракі ў краіне жоўтых гарлачыкаў і белых лілей з дзіўна празрыстай вадой. Тут можна зрабіць невялікі прывал і палюбавацца гэтым кутком прыроды. Людзі ўпершыню пасяліліся ў гэтых мясцінах каля III тыс. гадоў да н.э. Селішча пераадычна знікала і гэтак жа перыядычна адраджалася.
Легенда аб курганах у вёсцы Усціж
Яшчэ ў 70-я гг. XX ст. каля в. Усціж, захаваліся 2 курганы ад ранейшай вялікай курганнай групы. Мясцовыя жыхары былі ўпэўненыя, што ў адным з гэтых курганоў закапана залатая карэта. І кожны ўпотай ад сваіх суседзяў прыходзіў уначы да гэтых насыпам, каб пакатаваць шчасці. Кожны думаў, што яму павязе, і ён знойдзе гэты скарб. У пошуках гэтай легендарнай карэты скарбашукальнікі знішчылі адзін з курганоў, якія захаваліся, і знайшлі толькі груду камянёў. У легендзе гаворыцца, што карэта зачараваная, і не кожны зможа здабыць гэты скарб. Звярнуліся людзі па параду да мясцовага святара. Ён параіў і дабраславіў, трэба 12 начэй запар чытаць акафіст пакутніку Яну-воіну аб адшуканні скарбу і скарб адкрыецца. Падзвіжнікі знайшліся - скарб няма.
Наш маршрут працягваецца па рацэ да в. Свіслач, дзе мы і разаб'ем наш лагер на беразе р. Бярэзіна, куды і ўпадае р. Свіслач.
Легенда аб замкавай гары ў вёсцы Свіслач
На гары ў в. Свіслач у далёкія часы знаходзіўся вялікі замак. У адным з паданняў гаворыцца, што матэрыялы для будаўніцтва замка прывозілі з Украіны.
У замку жыла жанчына-прывід. Яна часта з'яўлялася на замкавай гары ў белым адзенні.
Хто яе ўбачыць, радаваліся, значыць, бяда абміне яго дом. У 1919 г. падчас пажару многія бачылі гэтую здань, акружаную вянком. Ён падняўся ўверх і знік.
Больш яго ніхто не бачыў, а лічылася, што жанчына-прывід засцерагае таго, хто яе ўбачыць.
Але аднойчы ноччу адной жыхарцы вёскі прысніўся сон, у сне жанчына-прывід, растлумачыла прычыну свайго знікнення: пакрыўдзілі яе жыхары тым, што перасталі прыслухоўвацца да голасу свайго сумлення, разлютаваліся сэрцы людзей. І калі людзі зноў пакахаюць адзін аднаго бескарыслівым, дзіцячым, даверлівым каханнем, тады вернецца Анёл-захавальнік замкавай гары в. Свіслач.
У Свіслачы каля сярэдняй школы ў 1998 г. быў адчынены краязнаўчы музей. Ён размешчаны ў асобным будынку плошчай 141 кв. Асноўны фонд налічвае больш за 2000 экспанатаў.
Свіслач знаходзіцца ў прыгожым маляўнічым кутку Магілёўшчыны, пры зліцці рэк Свіслачы і Бярэзіны, у цэнтры Беларусі. Па сцвярджэнні некаторых даследчыкаў, названая тэрыторыя з'яўляецца цэнтрам кантынентальнай Еўропы.
Свіслач - гарадзішча культуры штрыхаванай керамікі VI-I стст. да н.э. (археалагічны аб'ект "Гарадзішча" - помнік гісторыі і культуры Рэспубліканскага значэння). У Спіс помнікаў Свіслачы ўключаны "Дом Яцко" (27.09.2005 г.). На тэрыторыі Свіслачы знаходзіцца ваенны помнік як сведчанне ратнага подзвігу ў гады Вялікай Айчыннай вайны. У вёсцы ёсць мноства аб'ектаў, якія заслугоўваюць увагі насельніцтва сваёй гісторыяй (сядзіба ўпраўляючага маёнткам Свіслач, а таксама разбуральныя сцены будынка на замчышчы, старыя могілкі). Своеасаблівая прырода. Цікавыя легенды.
Гаспадыні агратурыстычных сядзіб "Свіслач", "Вясковыя фарбы" і "Лілія" ў в. Свіслач будуць рады прыняць турыстаў.
3 дзень
в. Свіслач – в. Углата – р.п. Ялізава – в. Чучае – в. Краснае (21 км)
Працягваем наш маршрут ужо па р. Бярэзіна, наперадзе в. Углата, раскладзеная на стромкім беразе ракі, чыгуначны мост і р.п. Ялізава.
У р.п. Ялізава, на ўскраіне пасёлка на правым беразе р. Бярэзіна, размешчана гарадзішча ранняга Жалезнага веку і эпохі Кіеўскай Русі. З заходняга, усходняга і паўднёвага боку яно ўмацавана 2 падковападобнымі валамі і 2 равамі. З поўначы канцамі яны абрываюцца стромкім і высокім берагам над р. Бярэзіна.
У межах пасёлка, на правым беразе р. Бярэзіна, археолагам Э.М. Зайкоўскім былі знойдзены крэмневыя пласцінкі.
У раёне р.п. Ялізава на правым беразе ракі дубовы гай, добрае месца для адпачынку і прывалу.
Ёсць магчымасць наведаць Ялізаўскі шклозавод - невялікая экскурсія на сучасную вытворчасці і наведванне музея завода - экскурсія ў мінулае.
Далей па маршруце в. Чучае. Погляду адкрываецца высокі, круты правы бераг ракі.
Вялікая колькасць невялікіх азёр на левым беразе, рэчышча ракі звілістае, цячэнне хуткае.
Канчатковы пункт маршруту в. Краснае, недалёка ад вёскі знаходзіцца археалагічны помнік - стаянка каменнага веку.
У в. Чырвонае гасцінна расчыніць свае дзверы агратурыстычная сядзіба «Сонейка».
Пра засяленне тэрыторыі Асіповіцкага раёна старажытнымі людзьмі сведчыць мноства стаянак, могільнікаў, курганоў, якія знаходзяцца каля многіх вёсак.
На тэрыторыі раёна ёсць помнікі культуры каменнага і бронзавага вякоў, эпохі Кіеўскай Русі. У пачатку ХХ ст. у раёне яшчэ было вядома каля 20 гарадзішчаў. Да нашага часу захавалася толькі 6 апошніх.
*Паданне аб Рагнедзе
Ніводнаму жаночаму лёсу не прысвяцілі старажытнарускія летапісцы столькі старонак, як полацкай князёўне Рагнедзе. Шляхетнае паходжанне, магутнае становішча і багацце бацькі, яркая знешнасць цудоўнай Рагнеды - усё, здавалася, абяцала ёй каханне, пакланенне і шчасце. Але гэтыя спадзяванні абрынуліся ў раптоўна. Уцягнутая ў паток бурных падзей, цудоўная Рагнеда стала ахвярай непрымірымага палітычнага сутыкнення і мужчынскага саперніцтва двух родных братоў - Яраполка і Уладзіміра Святаславічаў.
У апошняй трэці Х ст. Рагвалод, бацька Рагнеды, быў адным з самых уплывовых князёў Старажытнай Русі. Полацкая зямля, якой па спадчыне, валодаў Рагвалод, знаходзілася паміж Кіеўскім і Наўгародскім княствамі - уладаннямі Яраполка і Уладзіміра. Па Полацкай зямлі праходзіў вялікі шлях "з варагаў у грэкі" - гандлёвая артэрыя, жыццёва неабходная для Старажытнай Русі. Імкнучыся адабраць адзін у аднаго пасад, браты Святаславічы шукалі саюза з Рагвалодам.
Першым да Рагвалода адправіў сваіх паслоў сватаць яго дачку Рагнеду Яраполк. Яраполк быў старэйшым сынам вялікага князя Святаслава Ігаравіча. Перад сваім апошнім дунайскім паходам Святаслаў аддаў яму стол у Кіеве, сярэдняму сыну Алегу вылучыў драўлянскую зямлю са стольным горадам Оўручам, а малодшага яго сына Ўладзіміра, выпыталі сабе наўгародцы.
Амбасадары з Ноўгарада ад Уладзіміра прыйшлі да Рагвалода ўслед за пасламі Яраполка. Юныя сапернікі прасілі ў полацкага князя Рагвалода рукі яго дачкі Рагнеды. Абодва імкнуліся на сямейным саюзе заснаваць саюз палітычны, карысны для будучай барацьбы.
Рагвалод, не ведаючы, каму аддаць дачку, спытаўся ў яе, за каго яна сама згодна выйсці замуж. Па аповядзе летапісца, Рагнеда, якая не пажадала выйсці замуж за князя Уладзіміра, адказала: «Не хачу разуць рабыніча, хачу за Яраполка». Уладзімір быў незаконнанароджаным сынам Святаслава. Яго маці была палонная "ключніца" княгіні Вольгі - Малуша. А па старажытнарышскім вясельным абрадзе, які існаваў у тыя часы, маладая павінна была разуць свайго мужа ў знак адданасці і пакоры. Глыбока абразіўся такім адказам князь Уладзімір, а яшчэ больш яго дзядзька Дабрыня, родны брат той самай Малушы, якую Рагнеда назвала «рабыняй».
Як толькі была атрымана адмова Рагнеды, Уладзімір і раз'юшаны Дабрыня рушылі наўгародскую дружыну на Полацкія землі, сабраўшы амаль усе сілы Паўночнай Русі. А Рагнеду ў той час ужо збіраліся весці ў Кіеў, да Яраполка.
Рагвалод выйшаў насустрач Уладзіміру, але пацярпеў паражэнне і схаваўся ў Полацку. Пасля непрацяглай аблогі горад быў узяты, а ўся княжая сям'я - захоплена ў палон. Рагвалод з двума сынамі былі пазбаўлены жыцця. А Рагнеду Уладзімір узяў за жонку. Так супраць сваёй волі Рагнеда пабралася шлюбам з Уладзімірам і адправілася з ім і з полацкімі войскамі, якія ўзмацнілі яго наўгародскую дружыну, да Кіева.
Пераадолеўшы Яраполка, Уладзімір у 978 г. стаў адзінаўладным князем усёй рускай зямлі. А Рагнеда, яго першая «вадзімая», гэта значыць «законная», жонка атрымала тытул вялікай кіеўскай княгіні. Полацкія землі, якія раней належалі бацьку Рагнеды, князю Рагвалоду, Уладзімір далучыў да сваіх земляў.
Праз 9 месяцаў пасля гэткага шлюбу Рагнеды з Уладзімірам яна нарадзіла сына-першынца Ізяслава. Уладзімір, які праліў столькі крыві дзеля шлюбнага саюза з Рагнедай, вельмі хутка разлюбіў яе, забыўшыся і аб няшчаснай жонцы, і аб маленькім сыне. Прыніжаная дачка Рагвалода жыла адасоблена ў цераме на р. Лыбедзі, недалёка ад Кіева. З ёю знаходзіўся маленькі Ізяслаў, з гэтага часу адзіная яе родная душа і радасць.
Выдаленую з Кіева вялікую княгіню Рагнеду мучылі не толькі рэўнасць і абражаную годнасць, але і трывога за маленькага Ізяслава. Абыякавасць Уладзіміра да іх сына-першынца перапоўніла чашу цярпення Рагнеды.
Аднойчы Уладзімір паляваў у дуброве на беразе Лыбедзі і вырашыў наведаць Рагнеду і сына Ізяслава. Калі пасля багатага балю, стомлены паляваннем, Уладзімір моцна заснуў, Рагнеда вырашылася на мужазабойства. Яна ціхенька ўстала з шлюбнага ложа, запаліла свечку, зняла са сцяны меч і занесла яго над Уладзімірам. У той самы момант Уладзімір раптоўна прачнуўся і выхапіў у яе меч.
Па паганскіх законах славян таго часу, замах на жыццё мужа караўся смерцю. Княгіню ж, па традыцыі, мог пакараць смерцю толькі сам князь. Уладзімір загадаў Рагнедзе надзець вясельнае княжацкае адзенне, сесці на прыбраную пасцелю ў сваёй святліцы і чакаць яго.
Рагнеда ведала, што яе чакае немінучая смерць, што на ранішняй світанку шлюбнае ложа стане для яе плахай, на якой бязлітасны Уладзімір працяе яе сваім мячом. Калі з першымі промнямі барвовай зары князь увайшоў з мячом у руцэ да Рагнеды, яго сустрэў чатырохгадовы Ізяслаў, стаўшы, таксама з мячом, на абарону маці. Бясстрашна заступіўшы шлях гнеўнаму бацьку. І грозны Уладзімір, не асмеліўся ажыццявіць тое, што яму загадваў паганскі закон.
Кінуў меч і загадаў паклікаць баяр, каб спытаць іх рады. А баяры параілі Уладзіміру не забіваць жонку, прабачыць яе дзеля сына і нават вярнуць ёй і Ізяславу зямлю Рагвалода. Уладзімір так і зрабіў. Зьлітаваўшыся над Рагнедай, «узьвёў ёй отчыну», «зладзі горад і прыслоўі імя гораду таму Ізяслаўль» - па імені іх першага сына.
Сумны лёс цудоўнай славянкі Рагнеды выклікаў спачуванне. За гароту, слёзы і пакуты сучаснікі празвалі яе "Гарыславай". Памерла Рагнеда на рубяжы двух тысячагоддзяў, у 1000 г.
Калі Ізяслаў - ужо будучы полацкім князем - прыехаў на пахаванне маці, то спытаў: «Што казала мама перад смерцю?». Яму адказалі: "Нічога не казала, толькі плакала".
Дык вось, пасля яе смерці ў раёне Заслаўя забіла некалькі крыніц. Гэтыя крыніцы 1000 гадоў таму ўспрымаліся і сёння ўспрымаюцца як слёзы Рагнеды.
